Afrika’yı dünyanın en büyük hür ticaret pazarlarından biri pozisyonuna yükseltecek Afrika Kıtasal Hür Ticaret Bölgesi (AfCFTA) mutabakatının resmi açılışına, Nijer’in başşehri Niamey’de 7 Temmuz’da yapılan Afrika Birliği (AfB) 12. Harikulâde Tepesi’nde start verildi.
Uygulamaya geçilmesi için 27 AfB ülkesinin meclisinden onay alarak en az 22 ülkenin onay vermesiyle taban çoğunluk mahzurunu de aşan AfCFTA’yı son olarak Afrika’nın en büyük iktisadı Nijerya ile komşusu Benin imzaladı. Kıtanın 55 ülkesinden 54’ü projede yer almayı kabul ederken, imzalamayan tek ülke Eritre oldu.
Gana’nın Genel Sekreterliğine getirildiği AfCFTA için menşe kuralları, gümrük tarifesi dışı mahzurların izlenmesi ve kaldırılması, birleşik dijital ödeme sistemi üzere temel enstrümanların başlatılmasına da karar verildi.
Çalışmalara 7 yıl evvel başlandı
Afrika Kıtasal Hür Ticaret Bölgesi’nin kurulmasına birinci olarak 2012 yılında Etiyopya’da yapılan Afrika Birliği Zirvesi’nde karar verildi.
Kıta ülkeleri ortasındaki ticaret hacminin yetersizliği ile ithalata dayalı ekonomik yapı nedeniyle alınan karar, ardından mal ve hizmetler üzere şahısların de hür dolanımını sağlayacak protokolün yürürlüğe girmesini hızlandırma çalışmalarıyla desteklendi.
Mart 2018’de Ruanda’da masaya konan Afrika Kıtasal Özgür Ticaret Bölgesi muahedesini şimdiye kadar çabucak hemen bütün Afrika ülkeleri imzalarken, şu ana kadar 27 ülke kendi meclisinde muahedeye onay verdi.
Anlaşmayı onaylayanlar ortasında Gana, Kenya, Ruanda, Nijer, Çad, Kongo Cumhuriyeti, Cibuti, Gine, Eswatini, Mali, Moritanya, Namibya, Güney Afrika, Uganda, Fildişi Kıyısı, Togo, Mısır, Senegal, Sierra Leone, Etiyopya, Gambiya, Sahra Demokratik Arap Cumhuriyeti, Burkina Faso, Gabon, Ekvator Ginesi, Sao Tome ve Prince ile Zimbabve bulunuyor.
AfCFTA ile kıtada ticaret oranı kıymetli ölçüde artacak
Afrika’da bilhassa sanayi alanındaki yatırımların artmasına büyük katkı sunması beklenen muahede ile farklı tarifelerle kıtada süreç gören ticari eserlerin yüzde 90’ının ortak tarifeler altında derlenip iç pazarlara daha rahat ulaşabilmesi, kıta içi ticaret oranında orta vadede yüzde 50 oranında artış görülmesi öngörülüyor.
Ekonomistlere nazaran, zayıf kara yolu ile demir yolu ilişkileri, geniş inançsız bölgeler, yolsuzluk, bürokrasiye dayalı problemlerin büyümeye ve entegrasyona ziyan veren kıymetli faktörlerin aşılması, güvenlik ve altyapı ilgili problemlerin giderilmesi halinde kelam konusu artış oranı daha üst düzeylere de çıkabilir.
AfB, hayata geçireceği Afrika Pasaportu projesiyle de Afrikalıların kıtanın başka ülkelerine vizesiz girmesine imkan sağlayacak.
AfB Komitesi Lideri Musa Faki Muhammed evvelki gün fevkalâde dorukta, muahedenin yürürlüğe girmesinden birkaç ay sonra olumlu tesirlerinin hissedileceğine işaret ederek, “AfCFTA, kıta için bir gurur kaynağı, kıtasal entegrasyonlardan biri olacak ve Abuja muahedesi amaçlarının yakalanması ile 2063 beklentilerinin karşılanmasına yer teşkil edecektir.” diye konuştu.
Kıta ülkeleri ortasındaki ihracat yüzde 50’yi bulabilir
Kıta ülkelerinin üretimini artırarak ithalatı azaltmasını teşvik edecek olan muahede iç piyasada gümrük vergileri ve döviz kıtlığı nedeniyle gelen hayat pahalılığını da azaltmış olacak. Asya’da kıta içerisindeki ticaret yüzde 58, Avrupa’da bu oran yüzde 67 iken, Afrika ülkelerinin kendi ortasındaki ihracat oranı şu anda yalnızca yüzde 15 seviyelerinde.
Anlaşmanın meselesiz formda uygulamaya sokulmasının kıta içerisindeki ticareti 4 yıl içinde yüzde 50 düzeylerine çıkarabileceği iddia ediliyor.
Kısa vadede, birçok ülkede eserlerin yüzde 90’ında 5 yıl içerisinde gümrük vergilerinin kaldırılması planlanırken, vergilerin sıfırlanmasında en az gelişmiş ülkelere 10 yıl, Cibuti, Etiyopya, Madagaskar, Malavi, Sudan, Zambiya ve Zimbabve’den oluşan 7’li kümeye 15 yıl mühlet tanındı.
Ticaretin en fazla yüzde 7’sini oluşturacak “hassas ürünler” de ise vergilerin 10 ila 13 yıl ortasında sıfırlanması planlanıyor.
Her ülkeye tanınan ve en fazla yüzde 3’ünü oluşturabilecek istisna eserlerde ise vergilerin kaldırılması planlanmıyor.
Çin ve Türkiye için büyük ehemmiyet taşıyor
Kıtada bilhassa sanayi alanında yatırımlarını artıran ve Afrika ülkelerine ihracatını her geçen yıl büyüten Çin ve Türkiye üzere ülkelerin iş adamları için büyük ehemmiyet taşıyan muahedenin istihdama da büyük katkıda bulunması bekleniyor.
Uzmanlar, muahedenin Afrika kıtasında piyasa verimliliğini artırma ve iş yapma maliyetini azaltmasının yabancı yatırımları da artıracağını belirtiyor.
Diğer yandan AfCFTA altında yapılacak kıta içi ticaret, olumsuz global şokların tesirlerini hafifletebileceği üzere daha büyük ve tesirli bir lokal piyasa, global talepteki oynaklığın yol açtığı bozulmalara karşı sigorta görevi de görebilir.
Ayrıca, AfCFTA’nın getireceği teknoloji transferi, endüstriyel gelişme ve büyüme kaynaklarının çeşitlenmesi kıtayı uluslarası ticarette de daha rekabetçi bir pozisyona taşıyabilir.
AfCFTA muahedesi, Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) kurulduğundan bu yana en fazla ülkenin iştirak gösterdiği STB muahedesi olma özelliğine sahip.
1,2 milyar insanın yaşadığı ve 2,5 trilyon dolar gayri safi yurt içi hasılaya sahip Birliğe üye ülkelerin muahedeyi uygulamaya geçirmesiyle kıta, ekonomik entegrasyonda büyük muvaffakiyet elde etmiş olacak.
AfCFTA’nın önündeki engeller
AfCFTA’nın önündeki en büyük pürüzün de tekrar kıtadaki gözetici ticaret yapan ülkeler olabileceği iddia ediliyor.
AfCFTA’nın kıta içi ticaretteki metaların yüzde 90’ına yakınında gümrük vergilerini kaldırması beklense de mutabakatta yer alan “hassas ürünler”, “birincil ürünler” ya da istisna eserler listesi kaygıya yol açıyor.
Kurumsal ve kapasite eksiklikleri mutabakatın uygulamaya konulması önündeki öteki bir mani olarak görülüyor.
Kaynak: AA
