Anayasa Mahkemesi, Türkiye Ermenileri Patrikliği seçimi yapılması talebinin reddedilmesinde din özgürlüğü hakkının ihlal edildiğine hükmetti.
Resmi Gazete’de yayımlanan karara nazaran, 1998’de Türkiye Ermenileri Patrikliğine Mesrob Mutafyan seçildi.
Mutafyan’da, 2007 yılı yaz aylarından itibaren kimi davranış değişiklikleri görüldü, yapılan tıbbi değerlendirmeler sonucunda hazırlanan sıhhat raporlarında, kendisinin vazifesini yapamayacak derecede hasta olduğu söz edildi.
Türkiye Ermenileri Patriğinin vazifesini yapamayacak derecede hasta olduğu gerekçesiyle İstanbul Valiliğine yeni bir patrik seçimi için iki başka müracaatta bulunuldu. Bu müracaatlardan biri Ruhaniler, oburu ise “siviller grubu” olarak isimlendirilen Türkiye Ermenileri Patrik Seçimi Müteşebbis Heyeti tarafından yapıldı.
Ruhaniler, Mutafyan’ın sıhhat meseleleri nedeniyle misyon yapamadığını belirterek, Türkiye Ermenileri Eş Patriği unvanıyla yeni bir manevî lider seçilmesini önerdi. Siviller kümesi ise yeni patrik seçimi yapılması gerektiğini bildirdi.
İstanbul Valiliği sivillerin talebine yanıt vermeyerek zımni olarak reddetti, Ruhanilerin teklifini ise Patriklik makamı boşalmadığı için kabul etmedi, fakat “Patrik Genel Vekili” seçimi yapılabileceğini kaydetti.
Bunun üzerine Türkiye Ermenileri Ruhaniler Genel Meclisi tarafından patrik genel vekili seçimi yapıldı. Bu misyona, Aram Ateşyan getirildi.
Sivillerin taleplerinin Valilikçe reddine ait karara karşı Yönetim Mahkemesinde iptal davası açıldı. Patrik genel vekili seçimi yapılmasının uygun olacağı kanaatine sırf Manevî Meclis tarafından yapılan temaslar sonucu ulaşıldığı, seçimin yalnızca Ruhaniler tarafından değil tersine çoğunluğu sivillerden oluşan Delegeler Meclisince yapılması gerektiği tabir edildi.
İdare Mahkemesi davayı reddettti, itiraz üzerine belgeyi inceleyen Danıştay ise temyiz talebini kabul etmedi.
Bunun üzerine “siviller grubu”nda yer alan Levon Berç Kuzukoğlu ve Ohannes Garbis Balmumciyan Anayasa Mahkemesine ferdî müracaatta bulundu. Müracaatta, yönetimin cemaatin kendi dinamikleriyle halletmesi gereken bir soruna müdahale etmesinin ve cemaat geleneklerinde olmayan bir kurum ihdas ederek patrik sıkıntısını çözmeye çalışmasının cemaatin iç işlerine müdahale olduğunu, patrik seçiminin antidemokratik bir halde engellendiğini belirterek din özgürlüğünün ihlal edildiğini ileri sürdü.
Yüksek Mahkeme, oy çokluğuyla Anayasa’nın 24. unsurunda garanti altına alınan din özgürlüğünün ihlal edildiğine hükmetti.
– Karardan
Ülke sonları içinde bulunan Patriklik makamını dolduracak patriklerin seçim adabının, 1863 tarihli Nizamname ile yazılı hukuka bağlandığı aktarılan kararda, Nizamname’nin, Ermeni cemaatinin patrik seçimine ait kararlarının bugüne kadarki uygulamaların temelini oluşturduğu bildirildi.
“Nizamname’de patriklik makamının boşalacağı tüm haller sayılmakla tüketilmek yerine ‘esbab-ı saire’ denilerek Patriklik makamının boşaldığı benzeri hallerde de yeni patrik seçilmesi gerektiği tabir edilmiştir.” değerlendirilmesinde bulunulan kararda, yönetimin, yeni patrik seçilmesine ait halleri mevt ve istifa ile sınırlayarak seçim taleplerini reddettiği, Nizamname’de yer alan “esbab-ı saire” ibaresini yorumlamadığı vurgulandı.
Aynı formda Yönetim Mahkemesinin de kararında Nizamname’ye dayanmasına karşın davanın reddine hükmettiği, “esbab-ı saire” ibaresinin ne manaya geldiğini değerlendirmediği kaydedilen Yüksek Mahkemenin kararında, patriklik makamının genel olarak patriklerin vefatı ile boşalmasına karşın tarihte, seçimle iş başına gelen patriğin istifa dahi etmeden makamı terk ettiğinin, yerine patrik seçimi yapıldığının görüldüğü hatırlatıldı.
Kararda, “Bahsi geçen normda patriklik makamını boşalmış sayan hallerin tek tek sayılması yerine ‘sair sebepler’ denilerek kamusal makamlara uygulamada daha geniş bir yorum alanı tanınmış olduğu gözetildiğinde, yönetim ve derece mahkemelerinin kararlarının uygun ve kâfi oldukları kabul edilemez.” görüşüne yer verildi.
– “Din yahut inancın mensuplarınca karar verilebilir”
Ermeni cemaati için çok değerli yetki ve misyonlar üstlenen patriğin seçiminin 10 yılı aşan bir müddet ile Ermeni toplumunun iradesine nazaran yapılamadığı aktarılan kararda, şunlar kaydedildi:
“Cumhuriyet Devri’nde yapılan patrik seçimlerinde Sivillerin yükünün bulunduğu görülmektedir. Hasebiyle Ruhaniler Genel Meclisinin patriğin yetkilerini kullanmak üzere bir patrik genel vekili seçmeleri ve bu vekilin epeyce uzun bir müddet dinî ve yönetimsel alanlarda patriğin yetkilerini kullanması Ruhanilerin iradesinin öncelenmesine ve Sivillerin iradesinin gözardı edilmesine neden olmuştur. Ermeni patriğinin hangi hallerde seçileceğine açıkça Bakanlık karar vermiştir. Meğer acil bir toplumsal muhtaçlığı karşılama hali dışında yeni bir dini önderin hangi hallerde seçileceğine yahut dini önderin seçim adabına devlet karar veremez. Çünkü Anayasa Mahkemesinin daha evvel de söz ettiği üzere bir din yahut inancın gerekliliklerine fakat kelam konusu din yahut inancın mensuplarınca karar verilebilir.
İdare, sorunun diyalog yoluyla çözümlenmesi imkanını araştırmamış, problemin Ermeni gelenek ve görenekleri ile dinî gerekliliklerine uygun bir biçimde çözümlenmesi için siyasetler geliştirmemiştir. Yönetim, yeni patrik seçimini engellerken Nizamname’de somutlaştığı anlaşılan Ermeni geleneklerinin ruhuna ve Ermeni cemaatinin iradesine baskın gelen zorlayıcı toplumsal gereksinimi da ortaya koyamamıştır. Hasebiyle Türkiye Ermenileri Patrikliği seçimi yapılması taleplerinin reddedilmesi nedeniyle müracaatçıların din özgürlüğüne yapılan müdahalenin demokratik toplum nizamının gereklerine uygun bir müdahale olarak değerlendirilemeyeceği kanaatine ulaşılmıştır.”
Kaynak: AA
