Eski Yunan’ın en değerli kâşiflerinden Pytheas’ın gördüğü kutup ayılarından esinlenerek Arctos yani “Ayı” ismini verdiği Arktik, dünyanın mukadderatını de belirleyecek. Yüzyıllardır insanoğlunun ilgisiyle karşılaşan Arktik, asıl kıymetini ise 20’nci yüzyılda kazandı. Artık dünyanın yalnızca iklim geleceği değil, güç ve besin üzere bölümlerinin de raporlarında bu bölge daha fazla yer almaya başladı. 8 ülkenin topraklarını kapsayan işte bu bölge, kendi kuruluna sahip. Güç devleri peş peşe projelerini hazırlarken, ulaşım için de yeni yeni açılımlar kelam konusu. Tüm bunlardan evvel kısa da olsa biraz Arktik’in coğrafik özelliklerinden bahsetmekte yarar var…
Yaklaşık 27 milyon kilometrekarelik bir alana sahip olan Kuzey Kutup Bölgesi (Arktik), Türkiye’nin 34 katı büyüklüğünde. İklim ve mahallî özellikleri ile dünyamızın başka kutup bölgesi olan Antarktika’ya benzeyen Arktik bölge içinde yer alan Okyanusa kıyısı olan 5 devlet bulunuyor. (Biz evvelce bu okyanusa Kuzey Buz Denizi diyorduk.) Bu devletlerin bölgeye bakışları da farklılık gösteriyor. Rusya, ABD (Alaska), Kanada, Norveç ve Danimarka (Grönland) okyanusa kıyıdaş devletler. Okyanusa kıyısı olmasa da Arktik bölgesi içinde yer alan öbür devletler ise Finlandiya, İsveç ve İzlanda. Bu devletler güç, savunma, deniz nakliyatı üzere alanlarda bölgede güç sahibi olma peşinde. 1996 yılında bu ülkelerin iştirakiyle kurulan Arktik Kurulu daha sonra bölge içinde yer almayan lakin bölgeyle yakından ilgilenen devletleri de gözlemci statüsünde içine kabul ederek genişledi. Çin, Güney Kore, Singapur, Hindistan, Almanya, Hollanda, Japonya, Polonya, İsviçre, İspanya, İtalya, Fransa ve İngiltere kurulun gözlemci üyeleri. Ayrıyeten 6 milletlerarası birlik ve örgüt ise mahallî halklar, iklim ve etraf hususlarında kurulu yakından takip ediyor. Geniş bir iştirake sahip bu kurul, geniş bir fikir ayrılığına da sahip. Bunlar ortasında ise güç birinci sırada geliyor.
ENERJİ: Petrochina, Eni, Total, Shell, Statoil, Gazprom, Rosneft üzere dünyaca ünlü güç devleri bu bölgede araştırma yapan global oyuncular. ABD Güç Bakanlığı Bilgi Dairesi raporlarına nazaran dünya güç rezervinin değerli kısmı bu bölgede. Petrolde oran yüzde 13’ten fazla. Doğalgazda ise bu oran yüzde 30. Bu oran her keşif çalışmasında giderek artıyor. Bundan 10 yıl evvel yapılan çalışmada 90 milyar varillik bir petrol rezervi var. Doğalgazda ise oran 47 trilyon metreküp. 2013’te ise petrol rezervi 1.7 trilyon varil olarak yenilendi. Doğalgazda ise bu sayı 187 trilyon metreküpe çıktı. Her yıl zenginliğin artışına en hoş örnek. Fosil kaynakların tüketim suratını düşündüğümüzde bu bölgenin kıymeti daha da fazla olacak.
TAŞIMACILIK: Arktik bölgesinin global ısınmanın da bir sonucu olarak erişilebilir olmasının bir öteki sonucu da global deniz nakliyatında yaratacağı değişim. Örneğin Avrupa’nın en büyük limanı Rotterdam ile Japonya’nın Yokohoma limanı ortası ara güneyden, Süveyş Kanalı üzerinden 11.200 deniz mili iken, Kuzey Deniz Çizgisi tabir edilen Arktik rotası üzerinden yalnızca 6.500 deniz mili. Misal bir tasarruf Amerika-Asya kıtaları ortasındaki rotalarda da mevcut.
Kuzey Deniz Çizgisi’ni kullanan gemi sayısı her geçen yıl artıyor. Bilhassa Çin mallarının Avrupa’ya sevkiyatında “devrim” yaratacak, lojistik dünyasını sarsacak adım atıldı: Rusya, Süveyş Kanalı üzerinden daha uzun süren gemilerinin seyahatlerini çok daha kısaltacak “Kuzey Deniz Yolu”nu cazip hale getirebilmek için elinden geleni yapıyor. Global ısınmanın tesiriyle Rusya toprakları ile Kuzey Kutbu ortasındaki koridorun açılması, dünyada istikrarları büsbütün değiştirmeye aday. Buzların erimesi nedeniyle günümüzde yılda dört ay kadar açık olan “Rusya güzergahı”nı kullanma mühletinin önümüzdeki devirde, hem global ısınma, hem de “nükleer buz kıranlarla” daha da artacağı iddia ediliyor.
Konteyner nakliyeciliğinde değerli bir “test” sevkiyatı 22 Ağustos 2018’de Rusya’nın en doğusundaki Vladivostok limanından başladı. Dünyanın en büyük deniz nakliyeciliği şirketlerinden Danimarkalı “Maersk”in gemisi “Venta”, Saint Petersburg limanına hakikat yola çıktı ve 37 günde seferini tamamladı.
Batılı uzmanlar, “Küresel iklim değişikliği nedeniyle Rusya Kuzey Deniz Yolu’ndan kendi “Süveyş Kanalı”nı açarak ekonomik çıkar elde edebilecek duruma geliyor” değerlendirmesini yapıyor.
BALIKÇILIK: Yüksek besin pahası taşıyan başta somon olmak üzere pek çok balık çeşidi Arktik Okyanusu’nda yer alıyor. Hem ender çeşitler olması hem de besin bedeli açısından varlıklı soğuk su canlıları olmaları sebebiyle kıyıdaş ülkelerin yanında bilhassa dondurulmuş besin şirketlerinin teşviki ve direkt iştirakiyle bölgeye ağır hasarlar veren balıkçılık yapılıyor. Kıyıdaş ülkeler hasarı önlemek için 2016’da balıkçılık konusunda yasaklar getiren bir mutabakata varsa da bilhassa Rusya ve Norveç bu hususta sık sık karşı karşıya geliyor.
İLAÇ: Balıkçılığa misal formda Arktik bölgesi mineraller açısında da varlıklı. Bilhassa ilaç sanayisinde hayati olan pek çok mineral buradan çıkarılıyor. Burada tıpkı güç ve balıkçılıkta olduğu üzere kartel pozisyonundaki ilaç firmalarının teşvikiyle mineraller çıkarılıyor.
ÇEVRE, TABİAT VE GELECEĞİMİZ
Son yüzyılda süratle değişen ve gelişen dünyamızda, endüstriyel faaliyetlerin etrafa tesirleri global boyutlara ulaştı. Endüstrileşmenin bir sonucu olarak tetiklenen global iklim değişikliği birçok sorunu beraberinde getirdi. Mevcut durumda global iklim değişikliğinin sonuçları Arktik’te dramatik formda gözlemleniyor. 2013 yılında Hükümetler ortası İklim Değişikliği Paneli (IPCC), beşinci kıymetlendirme raporu, Arktik bölgesinin global ölçekteki pahalara nazaran dünya üzerindeki öbür bölgelere nispetle iki kat süratli ısındığını belirtiyor.
Kutuplardaki buzla kaplı olan beyaz yüzey, okyanus suyundan çok daha fazla güneş ışığını uzaya yansıtıyor. Deniz buzu erimeye başladığında, kısır döngü olarak nitelendirilebilecek, kuvvetlenen bir döngü başlar. Daha fazla buz erir ve daha fazla karanlık su açığa çıkarır, su daha fazla güneş ışığını emer ve ısınan su ile birlikte daha fazla buz erir. Birkaç yıl içinde, bu geri besleme döngüsü global iklimi etkileyebilir.
Dünya genelinde insan faaliyetinden kaynaklı global iklim değişikliğini sonlandırmak üzere fikir birliği mevcut. Bu kapsamda bu artışın 2 derecede tutulması hedefleniyor. Fakat sera gazı ve gaz emisyonunun azaltılması kapsamında yapılan teşebbüsler günümüze kadar pek başarılı olmadı.
Bu durum, daha çok “sera gazı etkisi” olarak bilinen ve atmosferde oluşan karbondioksit örtüsünden kaynaklı olup, dünyaya gelen güneş ışınlarının yerkürede hapsolması ile sonuçlanıyor. Bir öteki değerlendirmeye nazaran ise buzullar içerisinde hapsolan metan gazının, erime ile birlikte çözülerek atmosfere salınacak ve bu durumun ısınmayı hızlandırabilecek. Ayrıyeten Arktik’teki mevcut kaynakların çıkarılmasından kaynaklanacak salınımın global sera gazı tesirini de arttıracağı varsayım ediliyor.
IPCC’nin (Hükümetler ortası İklim Değişikliği Paneli) yayınladığı rapora nazaran, birebir süratle atmosfere sera gazı salınımı devam ederse, 2100 yılına kadar sıcaklıklar 2–3,7 °C artabilir. Bu da global ölçekte çok daha sık ve şiddetli meteorolojik olaylar, kuraklık, birçok canlının kuşağının tükenmesi manasına geliyor maalesef….
Özetle etraf meselelerini artıran bir bölge haline geldi Arktik.
Balıkçılıkla besin, ilaç ile sıhhatimizi bağladığımız bir bölge haline geldi Arktik.
Geleceğimiz Arktik… Fakat paylaşamıyoruz…
