Petrol ve gaz fiyatlarından riskler… Rusya’nın işgali, Ukrayna’nın doğu kesiminin kontrolü için baş gösteren “belirleyici savaşlar” ile son günlerde tırmandı. Baltık Denizi bölgesine nükleer silah yerleştirmekle tehdit etti. Batı’nın tepkisinin – örneğin Rusya’dan petrol ve doğal gaz alımlarını keserek – tırmanma riski de buna paralel olarak arttı. Bu senaryo, petrol ve gaz fiyatlarını keskin bir şekilde artırabilir.
Avrupa ve ABD doğalgaz fiyatları… Kaynak: Bloomberg
Enerji piyasasının yönlendiricileri… Rusya gazı akımı henüz kesilmediği için Avrupa fiyatları savaşın başlangıcından bu yana en düşük düzeyine geriledikten sonra hafif bir tepkime yapmakta. Yılın bu döneminde, konjonktürel etkilerle de birleşen fiyat hareketleri göreceğiz. Çünkü mevsimsel koşullar, buna bağlı talep etkisi ile savaş + küresel yavaşlama kaynaklı arz talep dengeleri birleşmiş durumda. Dolayısıyla gaz ve petrol fiyatları açısından yön tayin etmek halen kolay değil.
Rusya gaz alımlarında ruble ödemesi konusunda ısrar ediyor. Avrupa ise gaz alımlarını durdurma konusuna artık daha yakın duruyor. Birkaç ülkenin enerji alımını tamamen kapsayacak derecede yaptırım açıklaması an meselesi olabilir. Bu konuda sıkıştıran aktör ise ABD’dir. Avrupa’ya ABD’den yapılacak bir enerji ihracatı ile Rus gazının açığı kapatılmak isteniyor ve ABD bu durumdan küresel avantaj da elde etmek amacında.
Enerji maliyeti elbette Avrupa ve ABD sanayisi açısından belirleyici ve bu fiyatlardaki dalgalanmalar sanayi faaliyeti ile enflasyonu birinci kanaldan etkiliyor. Çin’deki Covid konusu ilginç oldu, çünkü talep yavaşlaması ile enerji fiyatlarına soğuma etkisi geldi. Ancak halen arz kaynaklarındaki kıtlık yönlendirici olduğundan fiyatlar yüksek. Bu dönemde mevsimsel talep çok belirleyici olamayacak görünüyor. Yani hava sıcaklığı, kasırga, soğuklar gibi etkenleri denklem dışı tutabilir, bu olaya Teksas’taki kasırgalar veya yaz mevsiminin yaklaşması gibi geçici etkiler üzerinden bakmayacağız. Tamamen Rusya ve Çin kaynaklı arz talep dinamiklerine odaklanabiliriz.
Gıda emtia fiyatları karşılaştırması… Kaynak: Bloomberg
Gıdada son durum… Bu durum daha karmaşıktır. Çünkü gıda fiyatları kendi dinamiklerinden de, enerji fiyatlarından da etkileniyor. Tarımsal üretim ve hane halkı talebindeki inelastikiyet etkisi gıda fiyatları açısından daha çarpıcı bir durumu ortaya koyabilir. Öncelikle, hem Ukrayna’daki savaş, hem de Çin’deki kapanmalar gıda emtia grubu açısından olumsuz. Savaş nedeniyle azalan tarımsal üretim, lojistik sıkıntılar ve salgın kaynaklı Asya kapanmalarının da bu lojistik ve üretim sıkıntılarına katkıda bulunması gibi bir durum var. Buğday, mısır, soya, ayçiçek, pirinç gibi gıda maddelerinde yavaşlayan sevkiyat etkileri önemli olacaktır.
Direkt üretim kanalına değindikten sonra, enerji kanalı ile olan etkileşimi de ele almak gerekiyor. Gıda üretiminde gübre en önemli girdi konumunda. Gübrenin yapı maddesi potasyum, azot, fosfor da gaz ve petrol fiyatları ile yüksek etkileşimde. Dolayısıyla enerji kaynaklarından gelen etki dışlanamaz bir nitelikte. Avrupa’nın ve Çin’in savaş ve salgın, kıtlık gibi etkenlerden tarihte gıda sıkıntısı ve buna bağlı hiperenflasyon etkisi yaşama geçmişleri var. Almanya için Birinci (1918 sonrası) ve İkinci Dünya Savaşları (1944 kışı sonrası hem Nazilerin gıda tedarikini engellemeleri, hem de Almanya içindeki yıkım), Çin için Büyük Çin Kıtlığı (1958 – 1962) bunlara örnektir. Bugün Avrupa’nın doğusunda savaş, Asya’da ise salgın var.
Sonuç? Verimsiz politikaları kriz etkili dışsal olaylar katmanlandırıyor ve yapısal sıkıntı ortaya çıkıyor. Rusya’nın Şubat 2022’de Ukrayna’yı işgal etmesi, enerji piyasalarının alt üst olmasına neden oldu. Petrol ve gaz fiyatları hızla yükselirken, mevcut kriz, uluslararası sistemin merkezindeki enerji güvenliği anlayışını değiştirdi. Dönüştürülebilir çevreci enerjiye doğru da mecburi, tamamen konjonktürel ve siyasi, samimi olmayan zeminde bir transformasyon yarattı. Gıda güvenliği konusu da yeni bir boyut yarattı. Rusya-Ukrayna çatışması, kısa vadeli kayda değer bir istikrarsızlığa neden oluyor ve buğday, gübre ve diğer emtia fiyatlarının yükselmesine yol açarken, sürekli dikkat gerektiren daha derin sorunları ortaya koyuyor.
Kaynak Tera Yatırım
Hibya Haber Ajansı
