Para mecmuası genel yayın direktörü Oğuz Demir yazdı:
DUYAN kulağını tıkıyor, gören başını çeviriyor. Halbuki bizce bahis çok çok değerli. Bir istikametiyle tam bir özyönetim (Bireylerin dışarıdan müdahale olmaksızın maksatlarını gerçekleştirmeleri) dersi, başka yandan ise insanlık sorunu!
Konu, dünya devi Apple ile ilgili. Eserlerini satın almak için kuyruğa girilen şirket. Olayı en başından alırsak; Çin’in Zhengzhou kentinde Apple’ın bir fason tesisi var. Tesisin asıl sahibi ya da tesisi işleten demek daha yanlışsız olacak Foxconn. Bu fabrikada iPhone üretiliyor. Fabrika, halihazırda Apple’ın dünyadaki en büyük iPhone üretim merkezi.
Buraya kadar her şey olağan.
Hikaye, Çinli yetkililerin Kovid ile ilgili sıfır hadise önlemleri ile başlıyor. Malum Çin, birçok kentte ek karantina önlemlerini devreye soktu. Bu önlemlerin uygulandığı kentlerden biri de Apple’ın dev fason tesisinin bulunduğu kent.
Tedbirler sıkı olunca fasoncu şirketin (Tayvan merkezli) yöneticileri, ‘üretim kaybı olmasın, aman Apple’a eser yetiştireyim’ diyerek tesisteki personelleri fabrikaya hapsetmiş.
Günlerce hatta aylarca tesisten dışarı çıkarmamış. Dünyayla temasları kesilen, ailelerini göremeyen, her şeyden bihaber, koğuş sistemi ile çalışan personeller de haklı olarak protestolara başlamış.
Biraz daha fazla özgürlük, biraz daha aş ve hürlük isteyen personeller sokağa dökülmüş. -Miş’li geçmiş vakitle mevzuyu anlatmak, pek gerçek değil aslında. Zira yaz aylarında başlayan şov ve protestolar hala sürüyor.
Protesto, bir emekçinin yasal hakkı. Emeğinin karşılığı istemesi kadar doğal bir durum yok. Fabrikaya hapsedilen personellerin eşlerini çocuklarını görmek istemeleri belirli ki Apple Lideri Tim Cook’u ve başka şirket yöneticilerini hiç mi hiç ilgilendirmiyor.
‘Bizim için evvel çalışan memnunluğu, birkaç iPhone az üretelim, lakin Çinli işçiler eşlerini çocuklarını görsün. Çalışma standartları artsın. İnsani pahalara hürmet, refah toplumu vs. demiyorlar mı-diyemiyorlar mı?
Belli ki diyemiyorlar. Zira onlar için öncelik; hissedarlarının kârını artırmak, Apple pay pahasını üstlere taşımak, ne kıymetine olursa olsun daha da çok kazanmak.
Bu ortada Milletlerarası Çalışma Örgütü (ILO), çalışma hayatında şiddetin önlenmesi için bir mukavele hazırladı. Fakat kelam konusu mukaveleyi imzalasalar da bilhassa çok uluslu şirketler uygulamada titiz davranmıyor.
Oysa Apple fabrikasındaki bu haklı protestolarda kan akmaya başladı.
İşçilerin fabrikadan çıkmalarını engellemeye çalışan güvenlik vazifelileri, çok şiddet (Görüntülerde sopalarla dövülen ve silahla vurulan protestocular mevcut) uygulayarak ölümlere neden oldu. Yani bir tarafıyla iPhone’a işçi kanı bulaştı.
Ama değişiktir bu hususta ne ABD’deki insan hakları kurum ve kuruluşlarından ne de Apple idaresinden hiç ses çıkmıyor. Kanlı iPhone’lar ile vitrinlerde yerlerini almaya devam ediyor. Yani kapitalizmin en yabanî istikametinin sergilendiği o fabrikada üretim hala devam ediyor.
Binlerce Çinli işçi, iPhone 14’ü kuyruğa giren insanlara yetiştirmek için açlık hududunda çalışmaya zorlanıyor. Ayrıyeten fasoncu şirketin berbat çalışma şartları dışında personellere taahhüt ettiği mukaveleyi uygulamadığı, yani çalışanlara haklarını vermedi savları da var. Bu da demek oluyor ki, yapılan iş her istikametiyle insan haklarına muhalif.
Yine ne yaman çelişkidir ki, orada çalışanlar ölürken Apple idaresi çevreyi koruduğunu Çin’de yenilebilir güç veren tedarikçi ile çalıştığını açıklıyor. Bu hususta neler yaptığını pazarlıyor.
Diğer yandan bir öbür ironik durum da personellerin hakkını ararken ölmelerinden çok, iPhone14 üretimindeki azalmanın batı basınında daha çok haber olması. Haber olan yerlerde ise mevcut durum, kolay bir karışıklık ya da münferit bir olay üzere gösteriliyor. Halbuki üstte da vurguladığımız üzere iPhone eserlerine tıpkı kanlı elmasta olduğu üzere kan bulaştı.
Ve asıl kıymetlisi bu durum, yani kanlı üretim, tam da paradigmanın tuğlalarının yıkılmaya başladığı günlerde yaşanıyor. Tüm dünyada eski kıymet yargılarının oluşturduğu yapı çatırdarken…
Ülkelerin, sistemlerin kısaca her bölümün geçmişiyle hesaplaşıp kendi kusurları ile yüzleşmek zorunda kaldığı bir vakit diliminden kelam ediyoruz. Ancak belirli ki yırtıcı kapitalizmin kuralları hiç değişmeyecek, batının ikircikli uygulamaları sürüp gidecek. Ve tekrar görünen o ki tüm bunlardan ötürü bir mühlet daha beynimiz zonklayacak ve terleyeceğiz. Ancak unutmamak lazım ki, nekahetin hoş havasını; taşlar yerine oturduğu vakit solumaya başlayacağız.
Yeter ki demokrasiye, beşere ve işçi haklarına sahip çıkalım.
