Sanal gerçeklik (VR – virtual reality) ve artırılmış gerçeklik (AR – Augmented reality) üzere sanal dünyaların (metaverse) insanların çeşitli interaksiyonlara girebilmelerine imkan tanır hale gelmesi dikkat cazip bir dönüşüm haline gelirken; bu dijital dönüşümün, inovasyon ve teknoloji ile inanılmaz bir süratte gelişmesiyle birlikte; kullanıcısının Sanal Cihandaki fizikî ve/veya kimliksel yansıması olan Avatar’ların alışverişe çıktığı, toplumsal, sanatsal, ticari ve eğitsel aktivitelere katıldığı yeni dünyada “Sanal Gerçeklik”, “Metaverse”, “NFT” üzere heyecan verici gelişmeler, Sanal Cihan çatısı altında çoktan konuşulmaya başlandı.
Metaverse dünyası 1 trilyonluk pazara ulaşacak
CB Insights’ın “Industry Analyst Consensus” araştırmasına nazaran gelecekteki on yılın sonunda 1 trilyon dolarlık pazara ulaşması beklenen Metavarse dünyasında eser lansmanları, mağaza açılışları, kalabalık parti ve konserler tüm süratiyle devam edip bu dünyada dünya devi markalar ve şirketler de yerini almaya başlamışken Sanal Cihan, hukuksal olarak yepisyeni bir bakış açısı ile insan – avatar- marka ve sanal tertip münasebetini incelememiz gerektiğini gösteriyor.
Yeni nizamda işe alımdan, robotik iş idare ve karar alma süreçlerine, sipariş ve tedarik idaresine kadar her ayrıntı teknolojinin olduğu kadar bu teknoloji ile sunulan ürün/ hizmetlerin de hukuksal olarak sorgulanması gerekliliğini, sanal dünyaya ait regülasyonların nasıl olacağını, oluşabilecek türel sorunların nasıl çözüleceğini karşımıza çıkarıyor.
Sanal dünyada türel gerçeklik
Blockchain teknolojisi ve kripto para dünyasında her gün yaşanan gelişmeler, sanal cihanda arsa hatta gezegen almak, coin’lerle alışveriş yapmak üzere ticari boyutu ilgilendiren bahisler, Sanal Cihanı, yatırım ve ticaret dünyası gerçeği ile tanıştırıyor.
Örneğin Sanal cihanda arsa The Sandbox, Cryptovoxels, Somnium Space ve Decentraland üzere devlet garantisi olmadan oluşturulan metaverse platformları üzerinden alınıp satılmaktadır. Sanal dünya üzerinden alınan yerler yahut rastgele başka eserlerin sahiplik bilgisi merkezi bir sistem olmadan blockchain üzerinde saklanmaktadır. Platformlar üzerinde süreç yapabilmek için kripto cüzdan oluşturmak ve bunu platformdaki hesapla birleştirmek gerekmektedir. Kripto cüzdanda yer alacak kripto paralarda tabi ki banka ve kredi kartları kullanılarak alınabilmektedir.
Bunun yanında avatar sahibi bireylerin bilgileri baz alınarak kullanılan VR ve AR’lerde yer alan sanal oyun ve cümbüş platformları da sanal cihanın başka bir türel boyutunu oluşturmaktadır. Şöyle ki; metaverse’de beş duyunun beşini de algılamayı sağlayabilecek giyilebilir teknolojik eserlerle birlikte, Avrupa Parlamentosu Araştırma Servisinin Haziran 2022 Tarihli Brifinginde (“Brifing”) hassas data olarak nitelendirilen ve kullanıldığı her bir emel için kullanıcıdan açık istek alınması öngörülen davranışsal bilgilerin yani VR aygıtların sensörleriyle yüz tabirlerinin, baş ve beden hareketlerinin, nabız ve kalp atış suratlarının ölçümlenmesi ve işlenmesi kelam konusu olabilmektedir.
Brifing ’de belirtilen, Meta’s VR toplumsal medya platformunda bayanların cinsel tacize maruz bırakıldığı ve bu olayların belgelendiği konusu da sanal cihandaki türel gerçeklik konusunun gündeme gelmesine yol açan diğer etkenlerden biridir.
Dünyada şimdi sanal kainata ait ayrıntılı kanunlar büsbütün devreye alınmış olmamakla birlikte mevcut kanunlar üzerinden kritik birtakım soruları yanıtlamak mümkün görünse de siber taarruzlar ve siber güvenlik konusunda KVVK yaptırımları, Sanal cihanda tasarlanan ya da sahip olunan sanat yapıtlarının fikri ve sınai olarak sağladığı haklar, sanal kainatta oluşturulan avatarlar ve bu avatarlar için yapılan alışverişlerle ticari olarak sahip olunan eser ve hizmetler, sanal ortamda gerçek ya da aldatıcı hesaplarla yapılan yorum, tenkit, taciz ya da hakaretlerle ilgili prestiji etkileyen yaptırımlar, dil-din-ırk- cinsiyet ayrımcılığı ve topluluk kurallarının ihlaline kadar bir çok bahis başlığında tüzel düzenlemelere gereksinim bulunuyor.
Kripto paralara dair yasal düzenlemenin önemi
YAK Avukatlık Ortakları Hande Yayla Oğuzülgen, Buket Altufan Ulu ve Özge Konukçu, şimdi blokchain, NFT ve kripto paralara dair yasal düzenlemelerde açık bir tarif yapılmasa da 16 Nisan 2021 Tarihli Resmî Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren yönetmeliğe de dikkat çekiyor.
Geçtiğimiz yıl yürürlüğe giren “Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmamasına Dair Yönetmelik”te kripto paralar “Gayri Maddi Varlıklar” olarak tanımlanıyor. NFT’ler de bu kapsamda gayri maddi varlıklar olarak kıymetlendirilebilir lakin yönetmelik ödeme hizmetlerinin sunulmasında ve elektronik para ihracında kripto varlıkların direkt yahut dolaylı olarak kullanılacağı biçimde iş modelleri geliştirilmesini yasaklamasının yanında kripto varlıkların ödemelerde direkt yahut dolaylı biçimde kullanılamayacağını öngörmektedir.
Dolayısıyla ülkemizde The Sandbox, Cryptovoxels, Somnium Space üzere bir platform oluşturmak, platformdan arsa satın almaya aracılık edebilmek yahut direkt Ethereum yahut MANA üzere kripto para üniteleri aracılığıyla sanal arsa almak Yönetmelik’e karşıtlık teşkil edebilmektedir.
Kullanım alanı artarak devam eden ve yüksek pazar hissesine sahip bu sanal cihan platformlarına ait yasaklayıcı yasal kararlar getirmek yerine platformların kullanımının kontrol altında bulundurulmasına ait kararların getirilmesi hukukî ve ekonomik manada yararlı olabilecektir.
Sanal kainattaki birtakım gayri maddi varlıkların tıpkı vakitte birer tasarım olduğu düşünüldüğünde, yazılım boyutunda bunların Sinai Mülkiyet Kanunu, fikri haklar açısından da gerekli kuralları taşıyorsa Fikri Mülkiyet kanunu kapsamında korunması mümkün olabilir.
Platformlar üzerinde işlenen şahsî dataların paylaşımı/aktarılmasına ait olarak ise Avrupa Parlamentosu, platformlar üzerinden bilgi işleyen şirketlerin kullanıcı isteği ve saklılık bildirimi yükümlülüğü üzere data muhafaza yükümlülüklerini yerine getirmek ismine data paylaşma muahedeleri yapmaya muhtaçlıkları olacağını vurgulamaktadır.
