CHP’nin ‘İkinci Yüzyıla Çağrı’ başlıklı etkinliğinde Bilkent Üniversitesi İktisat Kısmı Lideri Prof. Dr. Refet Gürkaynak da konuştu. Konuşmadan öne çıkanlar şöyle:
* Türkiye’nin durumundan bahsederken maalesef içimizi karartmadan konuşmak kolay değil. İktisadi durumumuz makûs. Bunu bilmek için benden duymaya gereksiniminiz yok. Öte yandan yalnızca yeterli niyetle, ümitperverlikle değil uzmanlıkla bunun daha uygununun mümkün olduğunu söylemek isterim. Daha güzeli elbette mümkün. Çok daha düzgünü elbette mümkün. Bizim için, Türkiye’nin refahı için mümkün olan yeterlilikler yakın ya da uzak geçmişimizle görmüş olduğumuz şeylerle sonlu değil. Bizim görmediğimiz kadar uygunu olmamız da pek mümkün.
* Bazen Türkiye’de olup biten şeyleri dünyanın bize bir tezahürü üzere anlatmaya çalışıyoruz ya da çalışıyorlar. Yani Türkiye’de enflasyon niçin bu kadar yüksek? Bütün dünyada yüksek olduğu için, petrol fiyatları yüksek olduğu için, Amerikan Merkez Bankası şöyle yaptığı için, buğday fiyatı yüzünden. Bunlar bize ‘Enflasyon yahut fakirlik Türkiye’ye olan şeyler’ deme yolları.
* Bu sorumluluğu bizden atıyorlar, tahminen biraz içimizi rahatlatıyor. Bir yandan da bunu değiştirme yetkisini de elimizden alıyor. Şayet bunlar bize olan şeyler ise ‘Bunu değiştiremiyoruz zaten’e geliyor. Halbuki bu türlü değil.
‘Dünyada işe yaramayan siyasetler Türkiye’de de yaramıyor’
* Enflasyonun bu kadar yüksek olması, isminin Türkiye olması, şu yahut bu enlemde olmasından kaynaklanmıyor. Şu alışılmış ki aşikâr. Biz bu gezegende bir ülkeyiz. Dünyada olup biten bizi de etkiliyor.
* Bu ülkede ne olup bittiğine dair bu ülkenin insanları olarak kelam sahibiyiz. Bunun sorumluluğunu almak zorundayız. Bu enflasyon bizim yaptığımız bir şey. Dünyanın her yerinde olduğu üzere makus siyasetler berbat sonuçlar doğruyor. Güzel siyasetler yeterli sonuçlar doğuruyor. Ülkelerin birbirlerinden farklılıkları var. Birtakım ülkelerin birtakım özellikleri var.
* Lakin, dünyanın hiçbir yerinde işe yaramayacak siyasetler Türkiye’de de yaramıyorlar. Bundan da şaşırmamak lazım. Dünyanın her yerinde enflasyonu denetim etmiş siyasetler Türkiye’de de edebiliyorlar. Buna da şaşırmamak lazım.
‘Umarız Ugandalı dostlarımız da ‘Burası Türkiye mi?’ diye bizimle alay etmiyorlardır’
* 2000’lerin başında enflasyon Türkiye’de kuvvetle düşerken, petrol fiyatları görülmedik süratle artıyordu. Bunu yapmayı başardık, yapabiliyoruz. Bugün Türkiye’de enflasyonun artmasının nedeni petrol fiyatları değil. Enflasyon dünyanın her yerinde olsaydı şayet, dünyanın her yerinde birden görmeyi beklerdik tarifi gereği.
* Buradaki gri bant, birçok gelişmekte olan ülkenin enflasyon oranlarını içine alan bir bant. En sonda zincirlerini kırıp uzaya gitmeye çalışan çizgi de Türkiye’nin enflasyon oranı. Buna aktığınız vakit, ‘Her yerde enflasyon’ diye başlayan bütün cümlelerin bizim aklımızla alay etmek olduğunu görüyorsunuz.
* Uganda’nın enflasyonu ile Türkiye’nin enflasyonu. Görüyorsunuz, 90’larda Uganda da yüksek enflasyondan mustaripken enflasyonunu düşürmüş ve tekrar yükseltmemiş. 2020 sonrasına baktığımız vakit bizim Uganda ile alay edecek bir şeyimiz olmadığını açık açık görebiliyoruz. Umarız Ugandalı dostlarımız da ‘Burası Türkiye mi?’ diye bizimle alay etmiyorlardır.
‘‘Enflasyonu yükselteyim ancak büyüyeyim‘ bu türlü bir şey yok, hiç olmadı’
* Enflasyon, genel bir berbat idare göstergesidir. Lakin bir taraftan da enflasyon bir vergi, birilerinden alıp birilerine veriyor. Bu bakımdan da en ismi, en aşağılık ve en vahim vergilerden biri. Yoksuldan alıp zengine verir ve çaktırmadan yapar. Bir vakitler konuşulan ve Türkiye’de de hâlâ bahsedilen “Enflasyonu göze aldık, zira biz büyümek istiyoruz.” 1970’lerde bütün dünya bunu denedi ve bütün dünya bu işte çuvalladı. Biz de deneyip daha evvel başarısız olduk aslında. Bunun neden olmadığını da biliyoruz.
* “Enflasyonu yükselteyim fakat büyüyeyim” bu türlü bir şey yok, hiç olmadı. Türkiye’de de olmadığını görüyoruz. Bir kez daha görmemize gerek yok. 90’larda da gördük bunu. Anlamak için de bir işi bir sefer yapmış olmak da kâfi aslında. Enflasyonunuz ortalamada yüzde 2 ise, 1-3 ortasında, 0-5 ortasında gidiyor geliyor, enflasyonu şayet ıskalıyorsanız ve beklemediğiniz üzere olduysa yanlışınız yüzde 2.
* Yaşarsınız o vakit. Ortalama enflasyonunuz yüzde 30 ise şayet, o enflasyon yüzde 15-60 ortasında gidip geliyordur. Orada yaptığınız iddia yanlışı artık çıkarılamaz, şirketleri batırıyor. Bu türlü olacağını beşerler önden görüyorlar aslında. İki ay sonrasında vadeli süreç yapılamayan ülkede 2 sene sürecek yatırım işini kimse yapmıyor. Bu yatırımı yapmıyorsunuz, büyümüyorsunuz da. Enflasyon, büyümenin önünde büyük bir mahzur. Bu nedenlerle enflasyonu düşürmek zorundayız.
‘Dünyanın en düzgün merkez bankacılarından kimileri Türkiye’de’
* Enflasyonu düşüreceğiz diye yola çıkmak Türkiye’yi birleştiren bir şey. Güç olan birçok şeyi yapabilir hale getiriyor. Bunu yapmak için neye gereksinimimiz var? Hepimizin bildiği, bağımsız, muteber Merkez Bankası. Bu ezber yanlış değil, Nitekim bu kural. Bu kuralı yerine getirmek de sıkıntı değil. “Türkiye’de yalnızca şu ankinden daha âlâ merkez bankacılar vardır” demek zorunda değiliz. Dünyanın en güzel merkez bankacılarından kimileri Türkiye’de. Bunlardan birinin konuşmasını az evvel dinledik.
‘Merkez bankası yönetiminin inanç vermesi lazım’
* Merkez bankası yönetiminin itimat vermesi lazım. Merkez bankacılığı bir itimat işidir. Ancak bu inancının siyasetten bağımsızlıkla, kendi başına enflasyonu düşüreceğine dair kendimizi de aldatmamamız lazım. Zira aklı başında bir Merkez Bankacı yaptığı işlerin sonuçlarının ne olduğunu düşünecek. Bu sonuçlar şayet “Benim enflasyonu düşürmek için yapacağım şey hazineyi batırır. Benim enflasyonu düşürmek için yapacağım şey mali bölümde kriz yaratır” ise yeniden iş yapamaz hâle geliyorsunuz. Bunun için de bütünsel bir değişiklik ve bir uyum elzem. Bu bakımdan Türkiye’de yalnızca Merkez bankacıları değiştirerek bedavaya enflasyonu düşürebileceğinize dair kendimizi aldatmamamız gerekiyor.
* Merkez Bankası’nın SWAP hariç net rezervleri nereden baktığınıza ve ne vakit baktığınıza bağlı olarak eksi 20 milyar dolar ile eksi 60 milyar ortasında gidip geliyor. Memleketler arası konferanslarda bu hususları yeterli bilen iktisatçılarla bunun nasıl negatif olabildiğini konuşmak iktisatçı olarak eğlenceli, vatandaş olarak hicap verici bir şey. Neden bu türlü? Neden bu rezervler buraya geliyorlar?
* Ya sonuçları beğenmiyoruz, beğenmediğimiz sonuçları siyasetleri düzeltmek yerine bu sonuçları direkt baskılayarak düzeltmeye çalışıyoruz. Kuru yükselten siyasetleri değiştireceğimize bu siyasetleri koruyup, kuru tutmak için rezervlerinizi satarsanız ortaya bu sonuç çıkıyor. Bunu beğenmeyip, “Bu beşerler bu rezervleri niçin alıyorlar? Ellerine nereden geçiyor? Krediden geçiyor. O vakit kredileri köstekleyelim” derseniz, direkt bankalara müdahale etmeye başlıyorsunuz. Türkiye’de çabucak her alanda bu biçimdeki müdahaleleri görüyoruz.
Türkiye’nin şu an gittiği komuta iktisadı yolundan düzenlenmiş bir piyasa iktisadına tekrar dönmesi gerekiyor.
Devlet dediğiniz şey, devlet kapasitesi biber gazı sıkmak değil. Sahiden geliri tahkim edebilmek mesela, kendi aldığı kararı uygulayabilmek. Bunu yaptığımız vakit, Hacer hanımın bahsettiği gelir transferlerini yanlışsız yapabilir hâle geleceğiz. Zira kim sahiden muhtaçlık sahibi, kim havadan ‘Bana da’ diyor, anlar hâle geleceğiz. Bunlar bizim elzem şeyler. Bunları yaptığımızda, Merkez Bankası’na ‘Sen de işini yanlışsız düzgün yap. Enflasyon düşsün’ diyebiliyoruz.
‘İyi iktisat siyaseti yapmak Türkiye’de hala mümkün’
* Türkiye hakikaten iktisat siyaseti uzmanlığı çok olan, uzmanı çok olan, beşeri sermayesi yüksek olan bir ülke. Para siyasetinde bilhassa bu türlü. Tam da bu bakımdan varlık içinde yoklukla yaşıyoruz. Bu kadar uzmanlığın, bilginin, uygulama kültürünün olduğu bir ülkede bir defa daha bunları yapmıyor olmalıydık. Bu beşerler hâlâ hayattalar ve bu ülkedeler. Güzel iktisat siyaseti yapmak Türkiye’de hâlâ mümkün.
* Türkiye’de enflasyonu düşüren siyaset, yalnızca enflasyonu düşürmeyecek. Birçok şeyi birden ıslah edecek. Bu parasız değil. Bunun bir maliyetini ödeyeceğiz. O maliyet bir sefer ödenecek. Sonra yararı, jenerasyonlar boyu… Şu anda çektiğimiz eziyeti biliyoruz.
* Uzmanlıkla “Türkiye’de enflasyon düşecek” diyebiliyorum. Bunun nasıl yapılacağını biliyoruz. Güç değil. Gereksinimimiz olan şey bunu yapacak niyet ve irade.
* En nihayetinde “Türkiye’de enflasyon düştü, gelir dağılımı düzeldi, büyüme arttı, giden beşerler tekrar memnunlukla geri geldi” dediğimiz vakit, bu dünya değiştiği için olmayacak. Biz bu türlü yaptığımız için olacak.
